1804-1813 թթ․ ռուս-պարսկական և 1806-1812 թթ․ ռուս թուրքական պատերազմներ

1804-1813 թթ․ ռուս-պարսկական և 1806-1812 թթ․ ռուս թուրքական պատերազմներ

Հարցեր

  1. Ինչպիսի՞ն էր իրադրությունն Անդրկովկասում 19-րդ դարի սկզբին։

XIX դ․ սկզբերին Հայաստանը բաժանված էր Օսմանյան կայսրության և Իրանի միջև: Արևելյան Հայաստանի մեծագույն մասը ենթակա էր Իրանին և կազմված էր Երևանի, Նաիջևանի, Ղարաբաղի, Գանձակի ու Մակուի խանություններից։ Արևելյան Վրաստանն ընդգրկող Քարթլի-Կախեթի թագավորության սահմաններում էին ներառված հյուսիսային Հայաստանի մի քանի գավառներ՝ Լոռին, Փամբակը, Շամշադինը, Ղազախի հարավային մասը (այժմյան Իջևանի շրջանը)։ Երևանի խանությունը հիմնականում ներառում էր Արարատյան դաշտն ու նրա հարակից շրջանները: Նրա կառավարիչ սարդարը ( հրամանատար ) օժտված էր ռազմավարչական մեծ իշխանությամբ: Ղարաբաղի խանությունը զբաղեցնում էր պատմական Արցախի տարածքը և Զանգեզուրի զգալի մասը: Հայ բնակչությունը ենթարկվում էր ազգային, կրոնական ու սոցիալական հալածանքների: Հատկանշական է, որ Երևանի ու Նախիջևանի խանությունների ավելի քան հազար բնակավայրերի մոտ մեկ երրորդն ամայի ու անմարդաբնակ էր: Արտագաղթող հայերի բնակավայրերը բնակեցվում էին քոչվոր մահմեդական ցեղերով:

2․Արևելյան Վրաստանի Ռուսաստանին միացումով ինչպիսի՞ աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ եղան տարածաշրջանում։ Տվե՛ք                ձեր գնահատականը՝ բացատրելով ու վերլուծելով։

1801-ին Արևելյան Վրաստանը միացվել է Ռուսաստանին, որի հետ վերջինիս տիրապետության տակ են անցել Հյուսիսային Հայաստանի մի շարք գավառներ’ Լոռին, Փամբակը, Շամշադինը, Իջևանը: Մեծ աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ եղան տարածաշրջանում, քանի որ արևելյան Վրաստանի հետ մեկտեղ Ռուսաստանին միացան նաև Հայաստնի մի շարք մարզեր։ Այս ամենը վատ անրադարձավ ոչ միայն Հայաստանի ՝ այլ նաև Պարսկաստանի վրա, քանի որ հենց դա հարմար առիթ դաձավ ռուս-պարսկական պատերազմի համար։

3․Ի՞նչ նախադրյալներ կային ռուս-պարսկական պատերազմ սկսելու համար։ Կարելի՞ էր խուսափել պատերազմից։ Հիմնավորե՛ք ձեր                        պատասխանը։

1804-ի հունվարի սկզբին Վրաստանում ռուսական զորքերի գլխավոր հրամանատար գեներալ Պավել Ցիցիանովը (Ցիցիաշվիլի) գրավել է Գանձակի (Գյանջա) խանությունը, շարժվել դեպի Երևանի խանություն: 1804-ի մայիսի 23-ին պարսկական  կառավարությունը վերջնագիր է ներկայացրել Ռուսաստանին’ պահանջելով Անդրկովկասից դուրս բերել ռուս, զորքերը: Վերջնագիրը մերժվել է. սկսվել է ռուս- պարսկական պատերազմը (1804-1813): Չհաշտվելով Անդրկովկասում իր տարածքային կորուստների հետ’ Պարսկաստանը, Անգլիայի դրդմամբ, որի հետ 1814-ին Թեհրանում պայմանագիր էր կնքել, ձգտում էր վերանվաճել դրանք: Կարծում եմ պատերզմից հնարաոր կլիներ խուսափել եթե Պարսպաստանը Ռուսաստանից չպահանջեր հեռացնել զորքերը Անդրկովկասից այլ փորձեր ավելի դիվանագիտակական քայլելով հարթել երկրին սպառնացող բախումը։

4․ Ի՞նչ նախադրյալներ կային ռուս-թուրքական պատերազմ սկսելու համար։ Կարելի՞ էր խուսափել պատերազմից։ Հիմնավորե՛ք ձեր                         պատասխանը։

Ռուս-պարսկական պատերազմը շարունակվում էր, երբ Ֆրանսիայի դրդմամբ 1806-ի դեկտեմբերի 18-ին Թուրքիան պատերազմ է հայտարարել Ռուսաստանին: Պատերազմից հնարավոր կլիներ խուսաթել երբ որ Թուրքիան և Ռուսաստանը գործեին որպես դաշնակիցներև և փոխզիջումների միջոցով կարողանաին գտնել Անդրկովկասի հետ իրենց երզազնքներրի բանակցայի ուղղին։

5․Ի՞նչ ընթացք և ավարտ ունեցան պատերազմները՝ համեմատելով ու վերլուծելով ներկայացրեք, քարտեզով ցույց տվե՛ք                                              նախապատերազմյան և պատերազմի արդյունքում կնքված պայմանագրերով տարածքային փոփոխությունները։

1827-ի վերջին-1828-ի սկզբին ռուսական զորքերը գրավել են Խոյը, Սալմաստը, Ուրմիան, Մարաղան, Արդա- բիլը և շարժվել դեպի Թեհրան: Ֆաթհ Ալի շահն ստիպված հաշտություն է խնդրել: 1828-ի փետրվարի. 10-ին Թուրքմենչայ գյուղում կնքված պայմանագրով (ստորագրել են Պասկևիչը և Աբբաս Միրզան) Պարսկաստանը պաշտոնապես ճանաչել է Երևանի ու Նախիջևանի խանությունների և Օրդուբադի գավառի միացումը Ռուսաստանին: Ռուս-պարսկական պատերազմները ավարտվեցին Ռուսաստանի հաղթանակով։

1810-ին ռուսները ռազմական հաջողություններ են ունեցել թուրքերի դեմ Սև ծովի ափին, իսկ 1811-ին գրավել են Ջավախք գավառի կենտրոն Ախալքալաքը: Դանուբյան ճակատում ռուսական զորքի հաջողություններն ստիպել են Թուրքիային 1812-ի մայիսին հայազգի դիվանագետ Մանուկ բեյի աջակցությամբ Բուխարեստում կնքել հաշտություն, որով Ախալքալաքն ու հարակից տարածքն անցել են թուրքերին, իսկ Բեսարաբիան’ Դանուբի շրջանում, Ռուսաստանին:

Հուլիս-օգոստոսին ռուսական զորքերը գրավել են Օլթին, Քղին, Խնուսը, Մուշը, Դերջանը, Բաբերդը, Գյումուշխանեն և մոտեցել Տրապիզոնին: Մարտերին մասնակցող բազում դեկաբրիստ սպաներից գեն. Բուրցովը զոհվել է Բաբերդի մերձակայքում: Մայրաքաղաքի’ Կ.Պոլսի մատույցներում ռուս, զորքերի հայտնվելը հարկադրել է թուրք, կառավարությանը հաշտություն խնդրել: 1829-ի սեպտեմբերի 2-ին Ադրիանապոլիս քաղաքում կնքվել է պայմանագիր, որով Ռուսաստանին են անցել Սև ծովի կովկասյան ափերը’ Կուբանից մինչև Փոթի ներառյալ, Ախալցխան ու Ախալքալաքը: Պայմանագիրը չարդարացրեց արևմտահայերի հույսերը, որոնք նույնպես ձգտում էին միանալ Ռուսաստանին: Արևմտաեվրոպական մեծ պետությունների ճնշման տակ Ռուսաստանը հարկադրված Թուրքիային է վերադարձրել Կարսը, Արդահանը, Կարինը, Մուշը, Բայազետը, Ալաշկերտը և գրաված մյուս շրջանները: Դժգոհելով պայմանագրից’ Պասկևիչը Նիկոլայ I ցարին առաջարկել է գոնե Կարսն ու Բայազետը’ որպես ռազմավար, կենտրոններ, չվերադարձնել Թուրքիային:

Օգտվելով պայմանագրի 13-րդ հոդվածի ընձեռած հնարավորությունից’ 1829-30-ին Կարինի, Կարսի, Բայազետի շրջաններից Ռուսաստանին անցած տարածքներ տեղափոխվել է շուրջ 80 հազար հայ: Կարինցիները (7300 ընտանիք) հաստատվել են հիմնականում Ախալցխայում և Ախալքալաքում, կարսեցիները (2500 ընտանիք)’ Շիրակի ու Թալինի շրջաններում, բայազետցիները (4215 ընտանիք)’ Սևանա լճի ավազանում, Կարինի հայերի հետ գաղթած հույները’ Ծալկայի շրջանում: Այս վերաբնակիչները նույնպես 6 տարով ազատվել են հարկերից ու տուրքերից, կարիքավորներին տրվել է դրամական օգնություն:

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *